Nā hōʻailona Sioux: ʻO wai ʻo Sioux?
maʻiʻo
I ka wā kahiko, he wā kapu ka honua, a pili ka poʻe kahiko me ke ʻano. He hōʻailona ke ʻano o ka maluhia, ka lokahi, ke aloha, a me ka lokahi. I ka wā ma mua, noho maʻalahi nā kānaka me ka ʻole o ka pilikia. Akā ke ola nei mākou i kahi honua i kēia mau lā aia nā pilikia ma nā kihi a pau a mākou e hana ai. ʻO ka Sioux he poʻe India maoli e ʻōlelo nei i ʻekolu mau ʻōlelo like ʻole, ʻo ia hoʻi, ʻo Lakota, Dakota, a me Nakota. Loaʻa ka huaʻōlelo Sioux mai ka huaʻōlelo 'Nadowessioiux' ʻo ia ka ʻenemi a i ʻole ka nahesa. ʻO Nadowessioiux kahi huaʻōlelo Chippeway. Hoʻohana ka Sioux i nā hōʻailona Sioux i kā lākou moʻomeheu e ʻike hohonu i ko lākou ʻuhane a me ka hōʻailona a me ka pilina o ke kanaka me ke ʻano.
Hoʻohana ʻia nā hōʻailona Sioux i nā hana laʻa a i ʻole nā hana kuʻuna. Hoʻomaopopo nā hōʻailona like i ka Sioux o ka moʻomeheu a me nā aʻa kupuna. ʻO ka Sioux e pili ana i ka hōʻiliʻili o nā kānaka a ʻaʻole kahi ʻohana kikoʻī. Hoʻomana ka Sioux i ka ʻuhane kupuna kāne a lākou i kapa ai ʻo Wakan Tanka. ʻO kekahi o nā hana a lākou e hoʻohana ai me ka hoʻohana ʻana i nā paipu i ka wā pule a me ka loaʻa ʻana o ka ʻimi ʻike. He koʻikoʻi ko nā hōʻailona Sioux i ke ola o ka Sioux mai ka wā e hoʻokokoke ai lākou iā lākou i ka wā o nā hana laʻa a me nā kuʻuna. Manaʻo ka Sioux i ka lokahi o ke ola.
Nā hōʻailona Sioux: ʻO ka hoʻomaopopo hohonu ʻana i ka Sioux
ʻO ka poʻe Sioux ka Lakota, Dakota, a me Nakota. ʻO ka Lakota ka nui o nā ʻohana ʻekolu. ʻO ka inoa ʻē aʻe o kēia ʻohana ʻo Teton Sioux. Noho ʻo Lakota i nā ʻāina ma North a me South Dakota. Noho ʻo Dakota, ʻo ia hoʻi ʻo Santee Sioux, i ka ʻāina ma Nebraska a me Minnesota. ʻO ka Nakota, ʻo ia ka mea liʻiliʻi loa o nā ʻohana ʻekolu, noho i ka ʻāina ma North Dakota, Montana a me South Dakota. Mai ka wā kahiko mai, he lāhui haʻaheo ka Sioux. Makaʻu nā ʻohana ʻē aʻe iā lākou ma muli o ko lākou ikaika, kūpaʻa, a me ka moʻomeheu. Lawe lākou ma luna o nā lio hihiu a hahai i nā Buffalo ma ko lākou ala no ka hoʻokele maʻalahi.
He poʻe koa ka poʻe Sioux, akā mahalo lākou i ka pili ʻohana. He mea nui ka ʻohana i kā lākou moʻomeheu. Hāʻawi ʻia ka nānā ʻana i nā keiki no laila ka inoa ʻo 'Wakanisha' ʻo ia hoʻi he laʻa. Ua manaʻo ka Sioux i ka monogamy, akā aia kekahi mau ʻokoʻa kahi e mare ai kekahi i nā wahine ʻoi aku ma mua o hoʻokahi. ʻO ka poʻe i ʻike ʻia e moe kolohe ana, ua hoʻomāinoino ʻia. ʻO nā kāne ke kuleana o ka mālama ʻana a me ka mālama ʻana i ka ʻohana a ʻo nā wahine ke kuleana o ka hoʻoponopono ʻana i nā hana o ka home a me ka ʻohana.
ʻO ka poʻe Sioux he poʻe ʻuhane a noho mau. Hoʻohana ka Siox i nā hihiʻo, ka hula, a me nā mele e kamaʻilio pū me nā ʻuhane. Hāʻawi lākou iā lākou iho ma ka hoʻokau ʻana i nā ʻeha ma ko lākou mau kino i ka wā e hana ana i nā kuʻuna. Ua hōʻoia ka hoʻolaʻa iā lākou iho i ko lākou ʻano he mau koa India. I ka wā o ka hoʻolewa ʻana, e hōʻeha ka poʻe kanikau iā lākou iho no ka hoʻohanohano ʻana i ka mea i make.
ʻO ka Lakota
ʻEhiku ʻohana kēia ʻohana, ʻo ia hoʻi ʻo Brule, Oohenupa, Itazipacola, Ogalala, Hunkpapa, Miniconjou, a me Sihasapa. ʻO kēia mau ʻohana he poʻe hahai bufalo a me nā koa. I kēia manawa, noho ka nui o ka Lakota ma ka Pine Ridge Reservation ma South Western, South Dakota.
ʻO Dakota
Ua kaulana kēia ʻohana no ko lākou akamai i ka hahai holoholona, i ka lawaiʻa, a me ka mahiʻai. Noho lākou ma kahi hoʻomoana; no laila, ua maʻa lākou i ka nohona hoʻomoana. Ua ʻohi lākou i nā pōhaku a lākou i hana ai i nā pahi. ʻO nā hui ʻehā o ka ʻohana Dakota ʻo Sisseton, Wahpekute, Wahpeton, a me Mdewakantonwon.
Ka Nakota
Ua ʻike ʻia ʻo Nakota ʻo Yankton Sioux. Ua māhele ʻia lākou i ʻekolu mau pūʻulu: Yankton e noho ana ma ka Yankton Reservation, South Dakota, Upper Yanktonai e noho nei i ka Standing Rock Reservation, South Dakota a me Devil's Lake Reservation ma North Dakota a me ka Lower Yanktonai e noho ana ma Crow Creek Reservation, South Dakota a me Fort Peck Reservation, Montana.
Ua kipaku ʻia ka poʻe Sioux mai ko lākou ʻāina i ka makahiki 1800. Ua koi ʻia lākou e noho i nā hoʻopaʻa ʻana. Ua hoao ka poe Sioux e ku e, aka, ua oi aku ka ikaika o na koa Amerika mamua o lakou. Noho lākou i kēia manawa i nā hoʻopaʻa ʻana, akā paʻa mau kā lākou moʻomeheu.
Nā Laʻana o kekahi mau hōʻailona Sioux & Ko lākou Manaʻo
Helu ʻEhā
Manaʻo ka Sioux aia ka helu ʻehā i nā hana koʻikoʻi i ke ao holoʻokoʻa. Hoʻohui lākou i ka helu ʻehā a kokoke i nā ʻano āpau o ka hana ʻana. Ma ka honua honua, ʻo ka helu ʻehā ka lā, ka mahina, nā hōkū, a me nā hōkū. ʻEhā hoʻi nā mea koʻikoʻi o ka honua, ka ea, ka wai, ka honua, a me ke ahi. ʻO ka helu ʻehā nō hoʻi nā kau, ʻo ia hoʻi, ka hoʻoilo, ka puna, ke kauwela, a me ka hoʻoilo. Hōʻike ʻehā i nā mea ʻē aʻe o ke ao holoʻokoʻa ʻaʻole hiki ke hoʻokomo ʻia i loko o kēia ʻatikala. ʻO ka mea i ʻōlelo ʻia ma luna nei e hāʻawi iā mākou i kahi hiʻohiʻona o ka nui o ka helu ʻehā i ka Sioux.
He laʻa ka hōʻailona Sioux o ka helu ʻehā ma ka moʻomeheu Sioux. Hoʻokomo lākou i ka helu ʻehā i ka hapa nui o kā lākou mau hana a me nā hana. No ka laʻana, i ka wā e hoʻokani ana i nā hulahula lā, kū ka Sioux i nā ʻaoʻao ʻehā, ʻĀkau, Hema, Hikina, a me ke Komohana. Loaʻa iā lākou nā pilikia hoʻomaka ʻehā e pono ai e hoʻomaka i ka wā o ka hoʻomaka ʻana. Hoʻokomo ka Sioux i ka helu ʻehā i kā lākou hana āpau me ke ʻano no ka mea he helu hemolele ia.
Kaukoki
Aia kēia hōʻailona Sioux ma ka ʻohana Lakota. ʻO ka Thunderbird ke kiaʻi o ka ʻoiaʻiʻo ma ka moʻomeheu India. Manaʻo ka poʻe Sioux aia kēia manu ma ka piko pōhaku o Harney Peak. ʻO ka Wakinyan ka inoa ʻē aʻe o ka Thunderbird. Manaʻo ka poʻe Sioux e paʻi ana nā uila mai ka nuku o ka manu i ka poʻe hoʻopunipuni a hiki i ka make. ʻO ka Thunderbird kekahi i hāʻawi i ka ua.
Hui pū me aʻu
ʻO kēia hōʻailona Sioux e hōʻike ana i ka honua a me nā makani ʻehā e pā ana ma ka honua. ʻO ke kuhikuhi ʻana o nā makani ʻehā, ʻo ia hoʻi nā ʻuhane ʻehā nāna e lawe i nā ʻōlelo i nā poʻe ma nā kihi ʻehā o ka honua. Hōʻike ka huinahā waena i ke kumu o ka honua. ʻO ka pilina o ke kanaka a me ka honua kahi pōmaikaʻi ma ka moʻomeheu Sioux.
Huila Pohaku Laau Laau
Hoʻohana ʻia kēia hōʻailona no ke aʻo ʻana, ka ulu ʻana, ka mālamalama, a me ke kōkua i nā wahi o ke ola ʻaʻole hiki iā mākou ke mālama iā mākou iho. Hōʻike ia i nā pōhaku ʻehiku e hōʻike ana i nā ʻano pilikino kanaka ʻehiku. ʻO kēia mau mea pilikino ka inaina, ka huāhuā, ke aloha, ke aloha, ka makaʻu, ka pilina, a me ke kaumaha. ʻO nā helu ʻumikūmālua o kēia hōʻailona e hōʻike ana i nā mahina ʻumikūmālua o ka makahiki a me nā mahina piha he ʻumikumamālua. ʻO ka pōʻai nui ma waenakonu o ka hōʻailona e hōʻike ana i ka mahina piha 13. Hōʻike nā kiko ʻehā i nā ala ʻehā i ke ola o ke kanaka. Aia nā ala ʻehā i ka Hikina (Insight), North (Wisdom), West (Introspection), a me South (Innocence).
Nā hōʻailona Sioux: Hōʻuluʻulu
ʻO nā hōʻailona Sioux ʻē aʻe ke ʻano o nā mea like ʻole akā ua lawa nā mea i ʻōlelo ʻia ma luna nei e hiki ai i kekahi ke hoʻomaopopo i ka moʻomeheu Sioux. Loaʻa i nā hōʻailona Sioux kahi pilina ma waena o ke kanaka a me ke ʻano.